به گزارش خبرگزاری «حوزه»، چالش دایمی میان حق و باطل در تمامی ابعاد از اول تاریخ وجود داشته و خواهد داشت. بر سر هر راهی دشمنی وجود دارد ، هم در محدوده زندگی اجتماعی، هم در آفاق وسیع سیاسی، بنابراین باید او را شناخت چرا که بدون آن، دل و ذهن شخص مخزنی بی حصار است که از دستبرد راهزن و خائن و غارتگر مصون نیست؛ از این رو نظام اسلامی باید با نمادهایی همچون توسعه کرامت انسان ها و عدالت همواره با معنوین پا به عرصه جهانی گذارد و درگیری تمام عیاری را با جبهه باطل و ابرقدرت ها آغاز کند، در جمع بندي كلي از آنچه ذكر شد، مي‌توان گفت هر چند قيام هاي منطقه متاثر از تحولات داخلي و برخي مولفه‌هاي جهاني بوده، اما چنان كه بسياري از ناظران سياسي اذعان دارند، نقش و جايگاه انقلاب اسلامي ایران و الگوهاي آن نقشی غير قابل انكار در بيداري ملت هاي منطقه است. الگويي كه تكيه بر ملت و دوري از الگوهاي غربي را نه تنها براي منطقه بلكه براي سراسر جهان ارائه کرده و تبلور آن را در تقويت جبهه آزادي خواهان جهان مي‌توان ديد.
حرکت «بيداري اسلامي» يا خيزش اسلامي پديده عظيم و فراگيري است که حدود دو قرن از پيدايش آن مي‌گذرد. در اين دو قرن فراز و نشيب‌هاي فراواني فرا روي اين حرکت بوده و با ضعف وقوت‌هايي همراه شده است. اگر دنیای استکبار توانست پس از چندسده تمام علوم مورد نیاز خود را در جهت ساخت جامعه و تمدن مادی تولید کند، جامعه اسلامی هم باید بتواند علوم مبتنی بر ارزش های بومی و دینی خود را تولید کند و عرصه جهانی را به تسخیر فرهنگ و اندیشه های ناب اسلامی در آورد.
حرکت بیداری اسلامی علیه منافع استکباری شرق و غرب ایستادگی می کند و دشمنان مستکبر جهانی از آن احساس خطر می کنند و با افزایش فشار های سیاسی، اقتصادی و حتی نظامی در تلاش هستند تا از گسترش و تعمیق این آگاهی و بیداری اسلامی اصیل و پر ریشه جلوگیری نمایند. روشن است که منافع استعماری غرب و شرق با بیداری اسلامی در جهان اسلام به خطر افتاده و آنها هرجا که در راستای منافع استعماری خود احساس خطر کنند، مستقیما یا به وسیله ایادی شان عملیات نظامی و تخریبی انجام می دهند، بنابراین رفتار های غیر انسانی برهی از حکومت های متزلزل و در حال فروپاشی در جهان اسلام و سکوت اربابان غربی و شرقی آنها تنها از این منظر قابل تفسیر است، بنابراین مبارزه با رژیم غاصب صهیونیستی و همچنین مبارزه با استبداد داخلی از مهمترین راهکارهای عملی گسترش بیداری اسلامی به شمار می روند. بیتردید احیاگری و بیداری جهان اسلام با پیروزی انقلاب اسلامی ایران معنا و مفهوم جدیدی پیدا کرد و از مرحله نظر به عمل و واقعیت رسید. اگر چه از حدود یک قرن قبل اندیشمندانی چون سید جمال الدین اسد آبادی در جهان اسلام ظهور کردند که ندای بازگشت به اسلام و رویارویی با فرهنگ غرب را سر میدادند و در این مسیر نهضتها و گروه هایی نیز شکل گرفت، پیروزی انقلاب اسلامی به همه مسلمانان ثابت کرد که بازگشت به اسلام تنها یک خیال نیست و میتواند واقعیت هم داشته باشد.
زمینه های تاثیر انقلاب اسلامی
یکی از مهمترین عوامل گسترش بیداری اسلامی این است که نهضت های اسلامی به صورت کلی باید حمایت و تقویت شوند. بسیاری از صاحب نظران در پدیده جنبش های اسلامی معاصر معتقد هستند که موفقیت های انقلاب اسلامی ایران عامل اصلی این بیداری اسلامی و گسترش آن در جهان اسلام است. جمهوری اسلامی ایران کوشیده است تا انقلاب اسلامی خود را نمونه‌ای از حرکت شجاعانه در مبارزه با استبداد داخلی و استعمار خارجی به دیگر ملت‌های مسلمان و غیر‌مسلمان معرفی کند تا آنان نیز از حقوق خود و شیوة دستیابی به آن آگاه شوند. (نوازنی، 1388: 5)
رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی(ره) از تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر کل جهان این گونه با صراحت یاد می کنند که: نهضت مقدس ایران نهضتی اسلامی است و از این جهت بدیهی است که همه مسلمین جهان تحت تاثیر آن قرار می گیرند.( حضرت امام خمینی(ره)، 1385، ج 4: 114). بنابراین خودآگاهی و الهام گیری مسلمانان جهان از انقلاب اسلامی ایران مسئله ای نیست که بتوان آن را انکار کرد و در این خصوص بسیاری از نظریه پردازان غربی نیز به این امر اعتراف کرده اند. انقلاب اسلامي ايران به عنوان تنها انقلاب معاصر كه بر پايه اجرای فرامين اسلامی، مبارزه با استكبار و صهيوينست جهانی شكل گرفت که تاثيرات فراوانی در بازی‌های منطقهای داشت . بازی‌هایی كه با حضور بازيگران فرامنطقه‌ای در چند سال اخير به شكل دِگری ظاهر گرديد. بنابراین انقلاب اسلامی ایران، اندیشه تلاش برای تحقق برابری و عدالت اجتماعی را در بین مردم جهان تقویت کرد و واکنش مسلمانان در برابر غرب و غرب زدگی را افزایش داد. (خرمشاد، 1392: 131)
انقلاب اسلامی ایران یکی از عوامل مهم و تاثیر گذار در پیشبرد روند بیداری و آگاهی مسلمانان و افزایش فعالیت های موثر اسلامی در جوامع مسلمانان بوده که زمینه تاثیرگذاری بر جنبش های سیاسی اسلامی حاضر را فراهم می آورد.(جمشیدی، 1374: 394) ( رجبي، 1389: 75)
تحولات داخلی کشورها که در حقیقت زیر مجموعه و ابزار اصلی تشکیل دهنده نظام بین الملل محسوب میشوند، همواره به شکلهای گوناگون نظام منطقهای مجاور آنها و نیز کلیت نظام بین الملل را تحت تأثیر قرار داده است . وقوع انقلاب اسلامی ایران در آخرین سال دهه هفتاد قرن بیستم میلادی شاید آخرین و در عین حال در زمره نمونههای مهم کلاسیک انقلاب هایی بود که تأثیرات آن با سرعت غیر قابل پیش بینی از مرزهای ملی فراتر رفت و تأثیرات مهم منطقه ای و بین المللی داشت.( وفایی زاده، 1390: 314 الی 335)
انقلاب اسلامي در ايران توانست انرژي هاي نهفته در بسياري از كشورهاي اسلامي را فعال كند . به اين ترتيب اين انقلاب واكنشي در برابر موج هاي كنترل گراي كشورهاي غربي محسوب مي شود . به طور كلي نيروهاي اجتماعي جهان اسلام از قابليت موثري براي مقابله با تهديدات اجتماعي، فرهنگي و سياسي برخوردارند . زماني كه ينروهاي غربي در صدور محدودسازي موقعيت نيروهاي اسلام گرا در جهان اسلام بودند، لايه هاي فرهنگي و اجتماعي كشورهاي اسلامي در صدد بازسازي خود در راستاي مقاومت در برابر نيروهاي مهاجم غربي بر آمدند، اين امر موج جديدي از مقاومت و بيداري اسلامي در برابر قالب هاي سنتي كشورهاي استعمارگر را فراهم آورد.(عمرانی درگاهی، 1381: 55 ) بيداري اسلامي در جهان اسلام توانست معادله بازي سياسي در كشورهاي اسلامي را تغيير دهد . نقطه ظهور چنين فرآيندي براساس تحولات ايران ارزيابي مي شود، به عبارت ديگر، اين انقلاب اسلامي در ايران بود كه راهي جديد را به كشورهاي اسلامي براي مبارزه با استعماگران شرق و غرب نشان داد . در شرايط جددي، شاهد ظهور كنش هاي سياسي مختلف، از سوي بازيگران اسلامي هستيم، به اين ترتيب، رفتار گروه ها و جنبش هاي اسلام گرا در جهان اسلام، معنا و حقيقت جديدي در سياست جهان اسلام ارائه كرده است و نيز قالب هاي گفتماني اسلام گرايي، منجر به فعال شدن نيروهاي اسلامي گرديده است.( متقي ، 1387: 308 الي 311)
بر این اساس تأثیرات انقلاب اسلامی بر نظام بین المللی و بر جریان های فکری معاصر در جهان را در سه سطح متفاوت می توان بررسی کرد . سطح منطقه ای، جهان اسلام و نیز در سطح بین المللی.
1. سطح منطقه ای : در این سطح که کشورهای مجاور و همسایگان ایران اسلامی را دربرمی گیرد انقلاب اسلامی، بیشترین تأثیرات خود را بر جای گذارده است، امواج ناشی از پیروزی انقلاب اسلامی ایران خیلی سریع در مراکز کشورهای همسایه و سایر نقاط شهری و حتی روستاهایی در این کشورها انعکاس گستردهای یافت . به طوری که بسیاری از روشنفکران و تودة مردم در این کشورها، این تحول عظیم را به فال نیک گرفتند و آن را منشأ تغییرات مثبت و عمیقی در منطقه دانستند، اما در مقابل اکثریت دولت های منطقه با نگرانی و دغدغه رو به تزایدی به وقوع انقلاب اسلامی در ایران می نگریستند در این جهت، سیاست قدرت های فرامنطقه ای نظیر آمریکا و کشورهای غربی در دامن زدن به نگرانی ها و شک و تردیدهای دول منطقه و نیز سوء استفاده از این نگرانی ها و فروش میلیاردی اسلحه و مهمات به این کشورها، بسیار مهم و قابل مطالعه است.( درخشه، 1387: 343 و 344 )( برزگر، 1391: 52) ( محمدی ، 1385: 236 و 237)
2. سطح جهان اسلام : انقلاب اسلامی ایران شاید بیشترین و عمیق ترین بازتاب و تأثیرات خود را در سطح دوم یعنی جهان اسلام داشت، جهان اسلام در اینجا همه کشورهای مسلمان مجاور و همسایه ایران، جنوب و شرق آسیا، خاورمیانه عربی، شمال آفریقا و حتی جوامع اسلامی در اروپای غربی و آمریکای شمالی را نیز دبرمی گیرد . به اعتراف اکثریت نویسندگان و روشنفکران، انقلاب اسلامی ایران تأثیرات مهم و تعیین کننده ای در سراسر قلمرو و گسترة جهان اسلام بر جای گذارد.( درخشه، 1387: 346)
3. سطح بین المللی : تأثیر انقلاب اسلامی ایران در سطح جهان و نظام بین الملل را نیز می توان در چارچوب دستاوردهای دراز مدت و کلان انقلاب مطالعه کرد . به چالش گرفتن وضع موجود در نظام بین الملل که به شدت به نفع قدرتهای بزرگ سلطه گر و به ضرر کشورهای کوچک وضعیف است، مهمترین چالش میان ایران و واصفان و حامیان وضع موجود در نظام بین المللی است که آمریکا در صدر این حامیان وضع موجود قرار دارد، در ادامه اعتراض ایران به حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل، در کنار به چالش گرفتن مناسبات اقتصادی غیر عادلانه میان کشورهای صنعتی و کشورهای در حال توسعه و نیز یک سویه بودن روابط فرهنگی میان شمال و جنوب، همگی از نمونه های بارز تقابل و مواجهه میان اصول بنیادین انقلاب اسلامی و شرایط حاکم بر نظام بین الملل در عرصه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است.( درخشه، 1387: 350 الی 352)
البته تاثیر انقلاب اسلامی بر همه جنبشها و جریانهای اسلامی یکسان و یکنواخت نبوده و با توجه به قرابتهای فکری، فرهنگی و جغرافیایی درجه تأثیر آن متفاوت بوده؛ با این حال باید گفت که در جریان تقابل جریان های فکری، اجتمایع و سیاسی با دولتهای عربی، در طی چند دهه گذشته در ابتدا دولت غالب است و علی رغم کاهش میزان مشروعیت، اغلب دولت های عربی قادر بودهاند قدرت قهرآمیز و حمایت کافی برای غلبه بر تهدید این جریانات سیاسی و فکری و جنبشهای اسلام گرایی را فراهم آورند . دستگاه دولت که با ارتش و تکنولوژی مدرن تقویت میشود، نیروی برتر باقی مانده و از حمایت ضمنی و غالباً اکراه آمیز نیروهای غیرمذهبی، اقلیت ها و بورژوازی که از هرج و مرج و یا چشم انداز پیروزی اسلام گرایان میترسند، برخوردار بودند، اما با این وجود، با توجه به مشکلات فزایندة اجتماعی و اقتصادی جاری در این کشورها، که خود ناشی از سوء حکومت، اقتصادهای رو به زوال، سوء مدیریت منابع موجود و رشد بدون کنترل جمعیت و با الهام گیری از انقلاب اسلامی ایران، اولین رستاخیز اسلامی از تونس شروع شد و در ادامه دامن سایر کشورهای عربی از جمله مصر را نیز گرفت و هر چند به عنوان یک انقلاب اسلام گرای تودهای نمیتوان از آنها نام برد، اما به عنوان بیداری اسلامی که با انقلاب اسلامی ایران رد سال 1357 آغاز شده و در تونس، مصر، یمن، لیبی و بحرین نیز ادامه پیدا کرد و دربردارنده بسیاری از آثار و نتایج دیگر نیز بود .
بدین سبب این بیداری اسلامی، در حقیقت پاسخ هایی به مشکلات روحی، دینی، اجتماعی و سیاسی حاد قلمداد می شود که به طور دائم جامعه شاهد آنهاست، چرا که هرگاه نارضایتی نسبت به ارزشها و هنجار های حاکم بر جامه در راستای حفظ ان و همچنین نظم سیاسی، اقتصادی و اجتماعی برای کسانی به وجود بیاید، دین می تواند عامل نیرومندی برای سوق دادن اندیشه های انسان ها به سوی انقلاب و جنبش های اجتماعی باشد، لذا این جنبشهای اجتماعی در جهان اسلام نوعی بیداری اسلامی هستند که بنیاد های آن را دین شکل داده و در عنوان های مختلفی متاثر از انقلاب اسلامی ایران می باشند که در این راستا می توان به مفروضات زیر پرداخت:
- انقلاب اسلامي ايران ، انديشه تلاش براي تحقق برابري و عدالت اجتماعي را در بين مردم جهان شدت بخشيد و واکنش مسلمانان در برابر غرب و غرب زدگي را توسعه داد .
- انقلاب اسلامی ایران باعث بازسازی هویت اسلامی(زنده کردن هویت اسلامی) در دنیا شد.
- انقلاب اسلامی احیای تمدن اسلامی را در دنیا به دنبال داشت که بیداری اسلامی در همین راستا می باشد.
- تجدید حیات اسلام و مطرح شدن اسلام انقلابی ازدیگر تاثیرات انقلاب اسلامی بود که بیداری اسلامی نیز یکی از نشانه های تجدید حیات اسلام می باشد.
- بيداري اسلامي اگرچه قدمتي طولاني دارد، اما انقلاب اسلامي در گسترش و تعميق آن نقش تعيين کننده داشته است.
- اثرگذاري انقلاب اسلامي بر بيداري اسلامي از جهات مختلف تأييد مي شود.
مرتضی اشرافی
منابع و ماخذ:
- انور جندی ،(1371). اسلام و جهان معاصر ، ترجمه حمید رضا آژیر ، مشهد ، آستان قدس .
- برزگر، ابراهیم ،(1391). نظریه‌های بازتاب جهانی انقلاب اسلامی، تهران، دانشگاه امام صادق(ع).
- جمشیدی محمد حسین ،(1374). ارتباط متقابل انقلاب اسلامی ایران و جنبش شیعیان عراق، مجموعه مقالات انقلاب اسلامی و ریشه های آن، نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه ها، قم.
- خرمشاد محمدباقر،(1392). انقلاب اسلامی، بیداری اسلامی و تمدن نوین اسلامی، فصلنامه راهبرد فرهنگی، دوره 6، شماره 23، پاییز .
- درخشه، جلال،(1387). گفتارهایی دربارة انقلاب اسلامی ایران، مجموعه مقالات، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)،محمد حسن خانی، انقلاب اسلامی ایران و نظام بین الملل.
- رجبي، صادق،(1389). سياست هاي استكباري آمريكا در منطقه خاور ميانه، فصلنامه وزين، شماره 43.
- عمرانی درگاهی، علی،(1381). انقلاب اسلامی و بیداری اسلامی در جهان، تهران، معاونت آموزش نیروی مقاومت بسیج سپاه.
- عیوضی، محمد رحیم،(1378). رشد مبانی فکری و تحول فرهنگ سیاسی در انقلاب اسلامی، تهران، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، انتشارات بین الملل الهدی.
- ستوده، محمد،(1385). انقلاب اسلامی ایران در روابط بین المللی، مجموعه مقالات همایش انقلاب اسلامی، جلد دوم، قم، دفتر نشر معارف.
- متقي ابراهيم،(1387). رويارويي غرب معاصر با جهان اسلام، قم، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي.
- نوازنی، بهرام،(1388). صدور انقلاب اسلامی زمینه‌ها و پیامدهای بین‌المللی آن، تهران، معاونت پژوهشی، انتشارات پژوهشکدة امام خمینی و انقلاب اسلامی.
- وفایی زاده، (1390). محمد قاسم، موج سوم بیداری اسلامی و توطئه غرب: تنش های منطقه ای و رادیکالیزم، تهران، مجمع بیداری اسلامی.
۲۰:۲۹ - ۱۴۰۰/۰۹/۰۳